بازتاب مبارزه سیاسی بر اولین مجلس شورای ملی (1326–1324هـ.ق)

در جریان جنبش مشروطه مجلس به عنوان یکی از مهم¬ترین خواسته¬های مشروطه¬خواهان با فرمان مظفرالدین شاه قاجار در سال 1324ه.ق تأسیس شد. با تشکیل مجلس و اجرای اصل تفکیک قوا کشور ایران از لحاظ ساختار سیاسی در زمره ی کشورهای دارای نظام مشروطه و صاحب پارلمان قرار گرفت. مجلس به عنوان نهادی مردمی، ساختار حکومت را در ایران تغییر داد و به عنوان یکی از مهم-ترین ارکان قدرت در آن دوره مبدل شد. در واقع مجلس و اکثر نمایندگان آن در صدد بودند تا از یک ¬سو قدرت شاه قاجار و طبقات ذی ¬نفوذ و ممتاز جامعه را محدود کنند و از سویی ¬دیگر در رابطه با کشورهای خارجی اصل برابری مراعات و از این راه زمینه¬های رشد و پیشرفت همه جانبه در جامعه فراهم شود. مجلس برای رسیدن به این اهداف، راه بسیار دشواری در پیش داشت. مهم¬ترین دشمن مشروطه و مشروطه خواهان، شاه بود که با کارشکنی های خود مشکلات زیادی را برای مجلس ایجاد کرد. در حالی¬که در ابتدا و در مواردی مجلس توانست بر استبداد شاه قاجار لگام بزند، اما سرانجام این شاه قاجار بود که با کمک نیروهای خارجی و به توپ بستن مجلس بر مشروطه خواهان فائق آمد. علت ناکامی مجلس اول در مواجه با خودکامگی شاه ریشه در جناح¬¬ بندیهای بسیار سست و شکننده¬ موجود در مجلس داشت. ¬هم¬چنین در حالی¬که مجلس در مقابله با طبقه ی خواص جامعه از جمله: درباریان، روسای عشایر، زمین داران بزرگ و حاکمان ایالات با استفاده از پشتیبانی مردم ولایات شروع به مبارزه کرد، اما چون نتوانست در ساختار قدرت این طبقات تغییری ایجاد کند، این طبقات هم¬چنان ذی نفوذ و قدرتمند در جامعه باقی ماندند. در رابطه با کشورهای خارجی نیز در حالی¬که مجلس با ممانعت از دادن هرگونه امتیاز به کشورهای خارجی هم ¬زمان نیز در تلاش بود تا امتیازات داده شده در گذشته را لغو کند، اما ترس از قدرت کشورهای خارجی سبب شد تا نه تنها سیاست تهاجمی بر علیه آنها اتخاذ ننماید، بلکه در مواقعی نیز سیاست منفعلانه در پیش بگیرد.